ناکارآمدی در جذب دانشجویان مستعد خارجی؛ چیزی شبیه به لیگ وطنی فوتبال!

به گزارش سرویس علم و فناوری عیارآنلاین، در بخش قبل گریزی به نظام تأمین مالی و اهمیت آن در رشد دانشگاه زدیم و در بخش پیشنهادات عنوان کردیم که نحوه تامین مالی دانشگاه‌‌های ملی نباید پایه اصلی خود را بر دریافت شهریه‌های سنگین دانشجویی قرار دهد؛ چرا که این مسأله علاوه بر بی‌نیاز ساختن دانشگاه به درآمدزایی از طریق ارائه خدمات توسعه‌ای به جامعه، ورودی‌های دانشگاه را در اقشار مرفه محدود می‌کند. لذا در جذب دانشجویان داخلی، به هیچ وجه نباید درآمدزایی را مورد هدف قرار داد. با این حال در صورتی که اهداف دیگری به غیر از درآمدزایی در میان باشد، نمی‌توان دریافت شهریه از دانشجویان داخلی را به طور کامل منع کرد (در این مورد در آینده به تفصیل بیشتری صحبت خواهیم کرد). اما در مورد دانشجویان خارجی، هدف کمی متفاوت است و این دانشجویان می‌توانند بخشی از منبع درآمدی دانشگاه را تشکیل دهند (البته در این مورد نیز در ادامه به تفاوت شرایط دانشگاه‌های ایران و دانشگاه‌های مطرح جهان خواهیم پرداخت).

جذب دانشجویان خارجی، یکی از سیاست‌های اصلی دانشگاه‌های معتبر جهان است و این دانشگاه‌ها بیشترین درآمد شهریه‌ای خود را از دانشجویان غیر بومی دریافت می‌کنند. در واقع با این‌که دانشجویان غیر بومی سهم کمتری از تعداد دانشجویان دانشگاه‌ها را تشکیل می‌دهند، اما عمده درآمدهای دانشجویی این دانشگاه‌ها از این طریق به دست می‌آید. به همین دلیل، این دانشگاه‌ها تلاش می‌کنند با فراهم کردن امکانات رفاهی خوب و افزایش اعتبار دانشگاه، به جذب دانشجویان خارجی بپردازند.

برای یک نمونه می‌توان به کالج سلطنتی لندن اشاره کرد. این کالج یکی از معتبرترین مؤسسات آموزش عالی انگلستان و جهان در زمینه‌های مهندسی، علوم، پزشکی و اقتصاد است و دارای رتبه زیر ۱۰ در میان دانشگاه‌های جهان در عموم نظام‌های رتبه‌بندی دانشگاهی مانند نظام رتبه‌بندی QS و نظام رتبه‌بندی THE است.

در سال ۲۰۱۳ در حدود ۲۰ درصد درآمدهای این دانشگاه از طریق شهریه‌های تحصیلی دانشجویان به دست آمده است. شهریه یک سال تحصیلی در کالج سلطنتی لندن برای دانشجویان داخلی و خارجی متفاوت است. شهریه دوره‌های کارشناسی برای دانشجویان داخلی در حدود ۱۴۰۰۰ تا ۱۶۰۰۰ دلار، و شهریه دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری بین ۶۰۰۰ تا ۸۰۰۰ دلار در نظر گرفته شده است. با این حال برای دانشجویان خارجی، شهریه تمامی دوره‌های کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری بین ۳۸۰۰۰ تا ۴۰۰۰۰ دلار است. در حدود ۳۰ درصد از محصلین این دانشگاه را دانشجویان خارجی (دانشجویان خارج از انگلستان و خارج از کشورهای عضو اتحادیه اروپا) تشکیل می‌دهند.

با وجود دریافت شهریه از دانشجویان داخلی، این دانشگاه، بسته پشتیبانی مالی بسیار انعطاف‌پذیری را برای دانشجویان دوره کارشناسی بومی تمام وقت ارائه کرده است تا از این طریق، علاوه بر کاهش فشارهای مالی بر دانشجویان در حال تحصیل، آنان را برای تحصیل در این دانشگاه ترغیب نماید. این بسته شامل معافیت در هزینه‌ها، پرداخت پول نقد و چشم‌پوشی از برخی هزینه‌های اقامتی است که به دانشجویان مشمول ارائه می‌شود.

نمونه دیگر، دانشگاه ادینبرو واقع در بخش اسکاتلندی بریتانیا است. این دانشگاه نیز از جمله برترین دانشگاه‌‌های جهان محسوب می‌شود. براساس آمارهای رسمی منتشر شده، در سال ۲۰۱۳ نزدیک به ۹۳ میلیون پوند از دانشجویان ساکن در خارج از اتحادیه اروپا توسط دانشگاه ادینبرو دریافت شده در حالی که شهریه دانشجویان بریتانیایی نزدیک به ۳۱ میلیون پوند بوده است. این تفاوت معنادار (با وجود این‌که تنها حدود یک‌سوم دانشجویان این دانشگاه را دانشجویان ساکن در خارج از اتحادیه اروپا تشکیل می‌دهند) نشان می­دهد که این دانشگاه سیاست‌های تعیین شده­ای را برای جذب دانشجویان از کشورهای دیگر و استفاده از شهریه دریافتی از آنها دارد.

به این ترتیب، بخش قابل توجهی از دانشجویان این دانشگاه‌ها را دانشجویان خارجی تشکیل می‌دهند.

جدول ۱- تعداد دانشجویان خارجی در برخی دانشگاه‏های دنیا

اما دریافت شهریه‌های تحصیلی تنها دلیل جذب گسترده دانشجویان خارجی توسط دانشگاه‌های معتبر جهان نیست. بلکه پای دلایل مهم دیگری هم در میان است:

– در صورت جذب دانشجویان باکیفت خارجی، می‌توان به مهاجرت نخبگان جوامع مختلف به کشور و استفاده از آنان در فرایند پیشرفت امیدوار بود.

– آموزش و پرورش ذهنی و فکری دانشجویان خارجی و تعامل با آنها، می‌تواند باعث اثرگذاری در آنان به عنوان مدیران، متخصصان، کارآفرینان و پژوهشگران آتی جوامع و در نتیجه اثرگذاری بر جامعه متبوع آنان باشد (لذا بیهوده نیست که کشورهایی چون آمریکا و انگلستان دارای مدافعان و سمپاتهایی در سطح حاکمان کشورهای دیگر هستند).

– سهم بالای دانشجویان خارجی در دانشگاه افزایش اعتبار بین‌المللی آن را به دنبال دارد.

به این ترتیب، در جذب دانشجویان خارجی نیز نباید صرفاً کسب درآمدهای زودگذر را هدف قرار داد و از وجوه اصلی و آینده‌نگرانه این اقدام غافل ماند. اهمیت جذب دانشجویان خارجی برای کشورهای مدعی قدرت به حدی است که باعث به وجود آمدن فرایند بولونیا[۱] در کشورهای اروپایی شده است.

با این حال با وجود شرایط مساعد کشور در نزدیکی فرهنگی و پیشتازی علمی در کشورهای منطقه، تعداد دانشجویان خارجی محصل در کشور بسیار ناچیز است و از آن ناچیزتر، تعداد دانشجویان با کیفیت و با استعداد خارجی است. در یکی از بهترین دانشگاه‌های فنی مهندسی کشور، تعداد دانشجویان خارجی محصل کمتر از ۵۰ نفر است! در واقع اگر نظام آموزش عالی را به نظام ورزشی یک کشور تشبیه کنیم و در این میان دانشگاه‌ها را تیم‌های مختلف یک لیگ فوتبال در نظر بگیریم، می‌توان تفاوت تیم‌هایی چون رئال مادرید و بارسلونا را با تیم‌هایی چون استقلال و پرسپولیس در جذب بازیکنان (بخوانید دانشجویان) خارجی دید.

اما آیا دانشگاه‌های کشور ما نیز می‌توانند به مانند دانشگاه‌های بزرگی چون ام‌آی‌تی، توکیو و ملبورن علاوه بر جذب استعدادهای برتر، از آنان (و یا نهادهای پشتیبان آنها) شهریه سنگین نیز دریافت کنند؟ طبیعتاً پاسخ خیر است. چرا که با وجود انبوهی از دانشگاه‌های مطرح، استعدادهای برتر تمایلی به تحصیل در دانشگاه‌های ایران نخواهند داشت.

به شخصه در دوران تحصیل با تعداد معدودی از دانشجویان یکی از کشورهای همسایه برخورد داشتم که از جمله دانشجویان با استعداد، متدین و از خانواده‌های زحمت‌کش بودند. این دانشجویان در آینده در کشور خود منشأ اثر می‌شدند. اما در این میان، دانشجویان دیگری نیز بودند که تنها به واسطه ثروت و یا مقام خانوادگی فرصت تحصیل در دانشگاه‌های برتر کشور را یافته بودند و عمدتاً نمی‌توانستند به سفیران خوبی برای کشور ما تبدیل شوند.

جمع‌بندی و پیشنهادات

دانشگاه‌های مطرح جهان اهمیت بسیاری برای جذب دانشجویان مستعد خارجی قائل هستند. لذا اقدامات زیادی را برای فرهم آوری شرایط جذب مانند ایجاد شرایط مناسب رفاهی و اقامتی در نظر می‌گیرند. برای نمونه دانشگاه ادینبرو طرحی را با عنوان (MOOC (Massive Open Online Course پیاده کرده است. در این روش دانشگاه ادینبرو به عنوان اولین دانشگاه بریتانیایی با همکاری یک نهاد مستقر در آمریکا، دروه آن­لاین آموزشی گسترده‌ای را برگزار کرد که در آن ۳۰۰ هزار نفر از ۲۰۰ کشور دنیا شرکت کردند. این برنامه­ها به طور رایگان، برنامه­­های آموزشی کوتاه‌مدتی را ارائه شامل می‌شده است. دانشجویانی که در این برنامه­ها شرکت می­کنند، در واقع عضو جامعه مجازی حامی دانشگاه می‌شوند که به نوبه خود سبب جمع کردن دانشجویان و کشاندن آنان به ادینبرو از سراسر جهان می­گردند.

این دانشگاه از محدودیت­های تحصیلی برای دانشجویان در سایر کشورها نیز استفاده کرده و نسبت به جذب آنان اقدام می‌کند. همچنین جذب دانشجویان از کشورهای کمتر توسعه یافته و فقیر در دستور کار این دانشگاه قرار دارد. این اقدام می‌تواند ابزاری مناسب برای جذب سرمایه از سازمان‌های بین­ المللی باشد.

دانشگاه‌های ایران نیز می‌توانند سازوکارهایی چون افزایش تعامل با دانشگاه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی برای تبادل استاد و دانشجو، تعامل با جامعه‌المصطفی (به‌عنوان الگویی موفق در جذب محصلین خارجی) جهت جذب دانشجویان خارجی و ارائه دوره‌های کوتاه مدت برای آشنایی با شرایط تحصیل در ایران را در دستور کار خود قرار دهند. همچنین با توجه به مشکلاتی از قبیل محدودیت تحصیل با حجاب در دانشگاه‌های برخی کشورها، می­توان دانشجویانی از این کشورها را به صورت شهریه‌ای و یا بورسیه جذب نمود.

در این میان نکته قابل توجه این که شرایط کشورهایی چون آمریکا، کانادا، انگلستان، فرانسه و ژاپن در جذب دانشجویان خارجی متفاوت از شرایط ایران است. لذا آنان می‌توانند علاوه بر جذب دانشجویان کیفی، هم به کسب درآمدهای کوتاه مدت از آنان بپردازند (چه با هزینه شخصی افراد، چه با هزینه دولتهای متبوع افرا و چه با حمایت مالی سازمانهای بین‌المللی) و هم از مزایای بلندمدت جذب این دانشجویان (مانند مهاجرت استعدادهای برتر سایر جوامع و یا وابسته‌سازی فکری آنان به خود) استفاده نمایند . اما در ایران ـ به مانند آغاز هر تجربه جدید ـ لازم است با کاهش میل به تحقق اهداف کوتاه مدت، جریان ورود دانشجویان با کیفیت خارجی آغاز شود. اهمیت تذکر این مساله از آنجا است که دولتها نیت و قصد (فراتر از برنامه!) چندانی برای قبول هزینه‌های انتقال این استعدادهای برتر و مروجین آینده انقلاب اسلامی در دیگر کشورها نداشته‌اند و لذا در حال حاضر دانشگاه‌های مختلف کشور به دنبال جذب این دانشجویان عمدتاً با نیت کسب درآمد هستند.

****************************************************************************

[۱] – نشست چهار وزیر آموزش عالی کشورهای فرانسه، آلمان، انگلستان و ایتالیا در جشن هشتصدمین سالگرد دانشگاه پاریس به بیانیه مشترک ۱۹۹۸ سوربن منجر شد. ایده اصلی این بیانیه ایجاد یک چارچوب مرجع مشترک در حوزه آموزش عالی اروپا به‏نحوی بود که تبادل دانشجویان، فارغ‏التحصیلان و نیز اعضای هیئت علمی ارتقا یابد. همچنین این بیانیه به معنای ارتقای مدارک تحصیلی با توجه به بازار کار بود. یک سال بعد در بولونیای ایتالیا ۳۰ کشور اروپایی گرد هم آمدند و تصمیم بر مشارکت در یک فرایند داوطلبانه برای ایجاد منطقه آموزش عالی اروپا (EHEA) گرفتند که فرایند بولونیا (Bologna Process) معروف شد. ۱۰ سال بعد در مارس ۲۰۱۰ کنفرانسی با شرکت وزیران کشورهای عضو برگزار و آموزش عالی حوزه اروپا به طور رسمی راه‏اندازی شد که به معنی چارچوب مشترک اروپایی برای آموزش عالی بود.

همان‏گونه که مطح شد، هدف اصلی این پروسه، افزایش جذابیت نظام آموزش عالی در اروپا و جذب دانشجویان خارجی بوده است. این مساله در بیانیه‏ نشستهای مختلف مطرح شده است. برای مثال: ایجاد نظام آموزش عالی دردسترس‌تر و جذابتر برای بخشهای دیگر جهان (بیانیه نشست برگن ۲۰۰۵) و یا: دفاع از هدایت متوازن اساتید، محققان و دانشجویان میان کشورها به دلیل ارتقاء منصفانه و مفید «گردش مغزها» به‏عنوان جایگزینی برای «فرار مغزها» (بیانیه نشست لون ۲۰۰۹). به طور کلی تشکیل این نهاد مشترک عملکردی مانند تشکیل اتحادیه اروپا خواهد داشت که در آن دانشگاه‏های (اقتصادهای) بزرگ و قویتر بیشترین بهره را از این اتحاد استراتژیک برده و با تسهیل شرایط ورود و خروج دانشجویان (کالاهای اقتصادی) به جذب آسانتر بهترین این دانشجویان می‏پردازند.

منبع: نبت

The post ناکارآمدی در جذب دانشجویان مستعد خارجی؛ چیزی شبیه به لیگ وطنی فوتبال! appeared first on عیارآنلاین.