باید هزینه حضور اساتید ایرانی در کنفرانس‌های خارجی پرداخت شود

وی گفت: بر اساس اطلاعات مستخرج از پایگاه استنادی اسکوپوس از ابتدای سال ۲۰۱۴ تا ۳۰ اردیبهشت ماه ۱۳۹۴، جمهوری اسلامی ایران رتبه شانزدهم جهان و جایگاه اول منطقه را در اختیار دارد. بررسی اطلاعات مدارک ثبت شده در این پایگاه از سال ۲۰۰۰ تاکنون نشان می دهد که بالاترین جایگاه ایران تا قبل از سال ۲۰۱۴ رتبه ۱۷ بوده، بنابراین در سال ۲۰۱۴ شاهد صعود یک پله ای علم کشور در سطح بین المللی هستیم و رتبه کشور از ابتدای سال ۲۰۱۵ تاکنون نیز ۱۶ است.

دهقانی افزود: کمیت تولید علم در پایگاه های استنادی بین المللی به دو دسته کلی مجلات و کنفرانس ها تقسیم می شوند که انتشار نتایج پژوهش ها در مجلات به مراتب دشوارتر از کنفرانس ها است به طوریکه چاپ یک مقاله در یک مجله با ضریب تاثیر بالا ممکن است به بیش از یک سال بیانجامد.

از سوی دیگر برخی مجلات نیز بعد از برگزاری یک کنفرانس تعدادی از مقالات را گلچین کرده و در مجلات علمی به صورت ویژه نامه یا اشکال دیگر منتشر می‌کنند.

دهقانی خاطرنشان کرد: شرکت در کنفرانس ها باعث اطلاع از آخرین یافته های علمی شده و دامنه تعاملات محققان را گسترش می دهد؛ بنابراین شرکت در کنفرانس علاوه بر آن که به صورت مستقیم و غیر مستقیم موجب افزایش تعداد مقالات در مجلات علمی می‌شود در سال های گذشته بخش قابل توجه ای از کمیت تولید علم کشور را تشکیل داده است.

وی افزود: بر اساس اطلاعات مستخرج از پایگاه استنادی آی.اس.آی به تاریخ ۳۰ اردیبهشت ماه ۱۳۹۴، وضعیت تولید علم کشور در بخش مجلات معتبر علمی بین المللی همچنان به صورت شتابان در حال افزایش است، اما در مقالات کنفرانس ها وضعیت از کاهش شدید تعداد مقالات چاپ شده در مجموعه کنفرانس های معتبر بین المللی حکایت دارد.

افزایش مدارک ثبت شده ایران در مجلات علمی جهان

سرپرست ISC گفت: با توجه به اطلاعات آی.اس.آی مدارک ثبت شده جمهوری اسلامی ایران در مجلات علمی دنیا در سال ۲۰۱۱ تعداد ۲۵ هزار و ۳۳۶ مورد بود. این رقم در سال ۲۰۱۲ به ۲۷ هزار و ۱۵۱ مدرک و در سال ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ به ترتیب به ۲۸ هزار و ۱۰ و ۲۹ هزار و ۶۸۶ مدرک افزایش یافت که البته طبق تجربیات قبلی از زمان ثبت مدارک شده در پایگاه های استنادی باید گفت که تعداد مدارک کشور در سال ۲۰۱۴ هرچند اندک، مجددا افزایش خواهند یافت.

کاهش کمیت تولید علم ناشی از مقالات منتشره در کنفرانس های بین المللی

وی تصریح کرد: در نقطه مقابل، سهم کشور از کمیت تولید علم ناشی از مقالات علمی منتشره در کنفرانس های معتبر بین المللی مخصوصا در چند سال اخیر در حال کاهش بوده است. براساس مستندات موجود در پایگاه آی.اس.آی تعداد مقالات ثبت شده در کنفرانس های مزبور در سال ۲۰۰۸ برابر با ۴۶۸۱ مورد بوده است.

دهقانی افزود: این رقم در سال ۲۰۱۱ به ۳۹۶۱ مورد و در سال ۲۰۱۳ به ۲۸۷۰ مورد کاهش یافته است. در سال ۲۰۱۴ این میزان به کمترین مقدار خود یعنی ۱۲۸۸ مورد رسیده به طوریکه که از ابتدای سال ۲۰۱۵ تاکنون تنها ۷۴ مقاله کنفرانس از ایران در پایگاه بین المللی آی.اس.آی ثبت شده است.

افزایش شتابان تولید علم کشور

رییس مرکز منطقه‌یی اطلاع رسانی علوم و فناوری (RICeST) گفت: براساس اطلاعات پایگاه آی.اس.آی حدود ۲۷ درصد تولید علم بین المللی کشور در سال ۲۰۰۸ نتیجه شرکت در کنفرانس های بین المللی بوده است. در سال ۲۰۱۱ این سهم به ۱۳٫۵ درصد و در سال ۲۰۱۳ به ۹ درصد و در سال ۲۰۱۴ به چهار درصد تقلیل پیدا کرد. براساس اطلاعات آی.اس.آی از ابتدای سال ۲۰۱۵ تاکنون سهم مقالات کنفرانس ها از کل مقالات کشور به زیر یک درصد رسیده است.

دهقانی خاطرنشان کرد: براساس اطلاعات پایگاه استنادی اسکوپوس وضعیت مشابهی در تولید علم کشور مشاهده می شود. تعداد مدارکی که توسط اعضای هیات علمی کشور در مجلات معتبر بین المللی منتشر شده اند به ترتیب برای سال های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴ عبارتند از ۳۲ هزار و ۱۵۹ مدرک، ۳۴ هزار و ۵۷۴ مدرک، ۳۶ هزار و ۹۷ مدرک و ۳۷ هزار و ۴۰۴ مدرک که نشان از افزایش شتابان تولید علم کشور دارد. براساس مدارک منتشر شده در مجلات بین المللی، سهم تولید علم کشور در هر یک از سال های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۳ برابر با ۱٫۶ درصد از کل تولید علم دنیا بوده است. در سال ۲۰۱۴ این رقم به ۱٫۷ درصد از کل تولید علم دنیا افزایش یافت که افزایش قابل ملاحظه ای است. از ابتدای سال ۲۰۱۵ تاکنون نیز سهم تولید علم کشور از کل دنیا ۱٫۷ درصد بوده است.

کاهش تعداد مقالات ثبت شده کشور در کنفرانس های بین المللی

وی افزود: در مقابل، براساس اطلاعات پایگاه استنادی اسکوپوس در سال ۲۰۱۰ تعداد مقالات ثبت شده کشور در کنفرانس های بین المللی ۶۶۹۵ مورد، در سال ۲۰۱۲ برابر با ۵۶۲۷ مقاله، در سال ۲۰۱۳ به ۳۵۶۰ مقاله و در سال ۲۰۱۴ به ۲۵۱۴ مقاله کاهش یافته است. از ابتدای سال ۲۰۱۵ تاکنون همتنها ۲۱۹ مورد مقاله کنفرانس از کشور در سطح بین المللی منتشر و ثبت شده است.

سرپرست ISC خاطرنشان کرد: براساس اطلاعات پایگاه استنادی اسکوپوس، در سال ۲۰۱۰ حدود ۲۳ درصد کل تولید علم کشور ماحصل شرکت اعضای هیات علمی و پژوهشگران کشور در کنفرانس های بین المللی بوده است. همچنین در سال ۲۰۱۱ حدود ۱۸ درصد از کل تولید علم کشور نتیجه مقالات کنفرانس های بین المللی بوده که در سال ۲۰۱۲ به ۱۴ درصد کاهش یافت.

دهقانی گفت: این روند کاهش مقالات ادامه یافته به گونه ای که در سال ۲۰۱۳ سهم مقالات کنفرانس ها از کل تولید علم کشور به ۹ درصد و در سال ۲۰۱۴ به شش درصد کاهش پیدا کرده است. این آمار از ابتدای سال ۲۰۱۵ تاکنون از کاهش شدید سهم مقالات به کمتر از دو درصد خبر می دهد.

سرپرست ISC با بیان این که متناظر دانستن شمارش تعداد مدارک نمایه شده در پایگاه های استنادی با پیشرفت علمی برای علم کشور آفتی بزرگ است، اظهار داشت: امروزه در سطح بین المللی بر پایه اطلاعات قابل دسترس در پایگاه های استنادی، شاخص های بسیار پیشرفته ای برای سنجش میزان پیشرفت و تعیین نقاط قوت و ضعف علمی تدوین شده و مورد استفاده قرار می گیرند. کمیت تولید علم شرط لازم برای توسعه علمی است، اما به هیچ عنوان شرط کافی نیست.

وی گفت: سند سیاست های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری چهار شاخص مرجعیت علمی، دیپلماسی علمی و اثرگذاری اقتصادی را در کنار کمیت تولید علم مورد تاکید قرار داده است. یکی از مهمترین بسترها برای سنجش این شاخص ها، پایگاه های استنادی هستند. در همین راستا، یکی از اهداف پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) توسعه و به کارگیری شاخص های مناسب تر برای اندازه گیری میزان توسعه علمی و همچنین تعیین نقاط قوت و ضعف علمی است.

دهقانی در این رابطه به عنوان یک نمونه به کمیت تولید علم کشور سوئیس در پایگاه اسکوپوس اشاره کرد و گفت: در سال ۲۰۱۴ این کشور از لحاظ کمیت تولید علم بعد از ایران و در رتبه ۱۷ دنیا قرار دارد، اما بر اساس اطلاعات پایگاه استنادی اسکوپوس و آی.اس.آی جزو هفت کشور اول دنیا از لحاظ مرجعیت علمی است.

وی افزود: از جهت دیپلماسی علمی بعد از اتریش که در چندین سال اخیر در این حوزه فعال شده است، سوئیس دارای قوی ترین دیپلماسی علمی در جهان است. از لحاظ اثرگذاری اقتصادی، دانشگاه های این کشور ارتباط بسیار موثری با بخش صنعت دارند، به نحوی که انستیتو فناوری فدرال زوریخ در بین دانشگاه های دنیا از همین جهت رتبه ۳۶ را کسب کرده است. بر اساس همین شاخص موسسه پلی تکنیک فدرال لوزان در رتبه ۱۰۳ دنیا قرار دارد یا دانشگاه لوزان از همین حیث در رتبه ۱۶۶ دنیا قرار دارد.

سرپرست ISC ادامه داد: شرکت در کنفرانس های بین المللی نه تنها باعث افزایش آمار تولید علم کشور می‌شود، بلکه اعضای هیات علمی را در انجام بهتر پژوهش به واسطه اطلاع از جدیدترین یافته های علمی و درک مسیرهای آینده علم یاری می‌کند. این مساله در خصوص سفرهای مطالعاتی و علمی نیز صادق است. با توجه به کاهش نسبتا زیاد تعداد مقالات ثبت شده در کنفرانس های بین المللی در چند سال اخیر، افزایش آن نیاز به برنامه ریزی دارد.

امتیاز ناچیز چاپ مقاله کنفرانس ها در آیین نامه ارتقاء هیات علمی

دهقانی ادامه داد: یکی از دلایل اصلی کاهش تمایل اعضای هیات علمی به شرکت در کنفرانس های بین الملی، امتیاز ناچیز چاپ مقاله کنفرانس ها در آیین نامه ارتقاست به طوری که این امتیاز به کمتر از یک سوم امتیاز یک مقاله در مجلات معتبر می باشد. همچنین امتیاز کل چاپ مقاله در مجموعه مقالات کنفرانس ها دارای سقف مشخص ( ۲۰ امتیاز) می باشد.

دهقانی اظهار داشت: دلیل دیگر روند کاهشی سهم مقالات کنفرانس ناشی از تغییرات ایجاد شده در نرخ ارزهای خارجی در چند سال گذشته بوده است.

برای شرکت در کنفرانس های معتبر خارجی هزینه ثبت نام، اخذ ویزا، هزینه بلیط رفت و برگشت، اقامت و سایر موارد بر مبنای ارزهای خارجی محاسبه می‌شود. باید در نظر داشت که نرخ ارز در چند سال اخیر سه برابر شده است. در حال حاضر هزینه شرکت در یک کنفرانس با توجه به کشور محل برگزاری از شصت میلیون ریال تا صد میلیون ریال است و برای برخی از کشورها و شهرها این ارقام بیشتر نیز هست.

وی تصریح کرد: دانشگاه ها و موسسات پژوهشی به دلیل محدودیت مالی، امکان تامین کامل اعتبار پژوهشی برای شرکت اعضای هیات علمی در کنفرانس های بین المللی را ندارند و لذا مابه التفاوت مربوطه در اکثر مواقع به عهده هیات علمی است.

دهقانی خاطر نشان کرد: افزایش شرکت در کنفرانس ها به معنی حفظ شتاب کمیت تولید علم کشور در این حوزه است، بنابراین پیشنهاد می شود که جبران مابه التفاوتی که توسط اعضای هیات علمی پرداخت می گردد در دستور کار هیات امنای دانشگاه ها و موسسات پژوهشی قرار گیرد.

سرپرست ISC در پایان با اشاره به اینکه هسته اصلی سند سیاست های کلان علم و فناوری ابلاغی مقام معظم رهبری، تبدیل علم به ثروت و قدرت ضمن حفظ ارزش های اسلامی است، گفت: از همین رو، علاوه بر توجه به کمیت تولید علم، راهبرد مدیریت و هدایت این کمیت در جهت تبدیل به فناوری و نوآوری در جهت رفع نیازهای کشور با توجه به آمایش سرزمین و نوآوری باید محوریت یابد.

منبع: نسیم